Niedopuszczalność kwestionowania w ramach działalności sądów umocowania
sądów, trybunałów i konstytucyjnych organów i powołania sędziego

1. Pojęcia „skład sądu” nie można utożsamiać z pojęciem „statusu sędziego”.
Skład Sądu określa procesowe podstawy zdolności sądu do orzekania w konkretnej
sprawie i podlega ocenie i kontroli instancyjnej. Status sędziego określa ustrojową
inwestyturę osoby powołanej przez Prezydenta RP do wykonywania czynności
orzeczniczych.

2. Niewłaściwa obsada sądu zachodzi wówczas, gdy sąd orzekał w składzie
nieznanym ustawie, bądź też nieprzewidzianym dla danej kategorii spraw (wyrok SN
z dnia 24 sierpnia 2005 r. – WK 17/05, Biul. Prawa Karnego 2005, Nr 4, poz. 1.3. 2,
postanowienie SN z dnia 13 października 2010 r.- IV KK 250/10, OSN Prok. i Pr.
2011, nr 3, poz. 21, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 25 stycznia 2013 r., II AKa
12/13, OSN Prok. i Pr. 2014, nr 11-12, poz. 37; wyrok SN z dnia 5 lipca 2012 r., V
KK 57/12, OSN Prok. i Pr. 2012, nr 10, poz. 13, wyrok SN z dnia 19 sierpnia 2009 r.,
V KK 144/09, KZS 2009, Nr 12, poz. 24; wyrok SA w Lublinie z dnia 29 września
2009 r., II AKA 192/09, Legalis; postanowienie SN z dnia 5 lipca 2005 r., WZ 14/05,
OSNKW 2005, Nr 10, poz. 99; postanowienie SA w Katowicach z dnia 14 lipca 2004
r., II AKZ 518/04, OSA 2005, Nr 4, poz. 28; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26
sierpnia 2015 r., II AKA 195/15, Legalis).

3. Sprzeczność składu sądu orzekającego z przepisami prawa stanowi przesłankę
nieważności postępowania, którą sąd bierze pod uwagę z urzędu na każdym etapie
postepowania. Jest to również przesłanka do wniesienia zwykłych i nadzwyczajnych
środków zaskarżenia.

4. Przepisy ustrojowe przewidują wiele rozwiązań szczegółowych,
wpływających na ostateczne ukształtowanie składu orzekającego w konkretnej
sprawie. Dotyczy to m.in.: delegowania sędziego do orzekania w innym sądzie (art.
77 u.s.p.4), wyznaczenia sędziego lub ławnika dodatkowego (art. 47 i art. 171 u.s.p.),
czy też zastąpienia sędziego przez sędziego tego samego sądu (art. 45 u.s.p.).
Znaczenie prawidłowej obsady sądu nie jest przy tym jedynie kwestią teoretyczną, ale
ma bezpośrednie przełożenie na możliwość wzruszenia orzeczenia wydanego w
niewłaściwym składzie. Tego rodzaju uchybienie stanowi bowiem bezwzględną
przesłankę odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 2 kpk.).

5. Właściwe ukształtowanie składu ma przede wszystkim znaczenie
praworządnościowe, albowiem – w szerszej perspektywie – wpisuje się w
konstytucyjnie gwarantowanie prawo obywatela do sądu właściwego, w tym także
właściwie obsadzonego i bezstronnego (zob. np. P. Wiliński, Proces karny w świetle
konstytucji, Warszawa 2011, s. 122-124 i podane tam orzecznictwo; zob. również A.
Kubiak, Konstytucyjna zasada prawa do sądu w świetle orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego, Łódź 2006, s. 124 i n.; W. Jasiński, Standard niezależnego i
ustanowionego ustawą sądu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka, (w:) J. Jaskiernia (red.), Rada Europy a przemiany demokratyczne w
państwach Europy Środkowej i Wschodniej w latach 1989–2009, Toruń 2010, s. 254 i
n.).

Uchwała połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r.

Jedynym organem, który może w Polsce decydować o zgodności prawa z Konstytucją
RP jest Trybunał Konstytucyjny. I właśnie ten Trybunał w wyroku z 20 kwietnia
2020 r. uznał, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. jest
niezgodna z Konstytucją RP. Jednoznacznie stwierdzono, że odsuwanie sędziego od
orzekania zawarte w uchwale jest nieznane systemowi prawnemu, gdyż podważa
powołanie sędziego przez Prezydenta RP.

Od momentu podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały z 23 stycznia br.,
kwestionującej status sędziów, nie ma wątpliwości, że uchwała ta z mocy prawa jest
nieważna. Została bowiem wydana z rażącym naruszeniem obowiązujących
przepisów, w tym art. 179, art. 180 ust. 1 oraz art. 10 Konstytucji RP. Przepisy te
wyraźnie stanowią, że sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni, a
ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
Żaden sąd nie może więc badać, a tym bardziej kwestionować nominacji
sędziowskich, ani ustaw regulujących status sędziów i sposób wyboru kandydatów.
Sąd Najwyższy nie może zatem wkraczać w kompetencje Krajowej Rady
Sądownictwa, Prezydenta RP ani Sejmu.

Prerogatywa prezydenta nie podlega kontroli w jakimkolwiek trybie. Tym bardziej
nie może stanowić przedmiotu ograniczenia, czy jakiegokolwiek zawężenia
interpretacyjnego dokonanego w treści podstawowego aktu normatywnego. 2 czerwca
2020 roku Trybunał Konstytucyjny wskazał w swoim orzeczeniu, że sędziowie
powoływani są przez Prezydenta w wyniku realizacji przez niego swojej
prerogatywy. Prerogatywa ta, co wynika z jej istoty, oznacza, że takie powołanie nie
wymaga ani żadnej uprzedniej decyzji czy zatwierdzenia przez inny organ, ani
jakiejkolwiek następczej kontroli. Ustrojodawca nie przewidział procedury, która
pozwalałaby zbadać powołania sędziowskie. Jedynym gwarantem tego, że Prezydent
nie powoła na stanowisko sędziego osoby, która nie spełnia warunków takiego
powołania jest Krajowa Rada Sądownictwa, która kieruje do niego wniosek w tej
sprawie.

Charakter powołania sędziego jako konstytucyjnej prerogatywy Prezydenta RP

1. Zgodnie z art. 179 Konstytucji, „Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony”. Tryb nominowania sędziów składa się z dwóch etapów: I – wniosku KRS, którego sposób formułowania i procedura wydania jest określona w ustawie oraz II – aktu powołania sędziego przez Prezydenta RP. Powołanie jest aktem samodzielnym o charakterze ustrojowym i konstytucyjnym.
2. Kompetencja do powoływania sędziów stanowi prerogatywę Prezydenta RP (art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji). Uszczegółowienie prerogatywy w zakresie powoływania sędziów zawarte zostało w art. 179 Konstytucji.  Konstytucja uzależnia jej wykonanie od przedstawienia przez Krajową Radę Sądownictwa stosownego wniosku (wyrok TK z dnia 8 maja 2012 r., K 7/10, OTK ZU nr 48/5A/2012). 
3. Kompetencja prezydenta do powoływania sędziów jest istotnym elementem mechanizmu równoważenia i hamowania władzy sądowniczej.  (Postanowienie NSA z 9 października 2012 r., sygn. akt I OSK 1883/12). Kompetencja ta ma charakter władczy i stanowi przejaw wzajemnego oddziaływania władz, a ściślej równoważenia kompetencji władzy sądowniczej przez władzę wykonawczą, do której należy Prezydent (K. Weitz, Komentarz do art. 179 Konstytucji RP, w: M. Safian, L. Bosek (red.), Konstytucja RP, Komentarz, t.II, s. 1045- 1046, J. Sułkowski, Uprawnienia prezydenta do powoływania sędziów ps 2008, nr 4, s. 54). 
4. „Separacja” i odrębność władzy sądowniczej odnosi się przede wszystkim do realizacji jej podstawowej, jurysdykcyjnej funkcji. W zakresie wymierzania sprawiedliwości obowiązuje bowiem całkowity zakaz ingerencji organów władzy ustawodawczej i wykonawczej w działania sądów i trybunałów (Wyrok TK z dnia 8 listopada 2016 r., Sygn. akt P 126/15, 89/A/2016). 
5. Kreowanie składu osobowego trzeciej władzy jest włączone w mechanizm równoważenia kompetencji w ramach zasady podziału władzy. Istotnym elementem tego procesu są kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (art. 179 Konstytucji). Jego rola ustrojowa w tym zakresie ma podstawowe znaczenie dla oceny charakteru prawnego i rangi czynności powołania na urząd sędziego (Kpt 1/08), stanowi również ważną gwarancję konstytucyjnego standardu prawa do sądu (Postanowienie NSA z 9 października 2012 r., sygn. akt I OSK 1883/12).

• Akt powołania kształtuje status sędziego. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego kompetencja w zakresie powoływania sędziów jest w świetle art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji traktowana jako uprawnienie osobiste (prerogatywa) Prezydenta (sfera jego wyłącznej gestii i odpowiedzialności), a także rola ustrojowa Prezydenta jako najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej, określona w art. 126 ust. 1 Konstytucji. [postanowienie Kpt 1/08; wyrok TK z dnia 5 czerwca 2012 r., K 18/09, OTK ZU nr 63/6A/2012].

1. Ustawa doprecyzowując sposób procedowania w zakresie urzeczywistnienia każdego z etapów wskazanych w art. 179 Konstytucji, nie może dotykać bezpośrednio kompetencji Prezydenta w zakresie powoływania sędziów. Art. 179 Konstytucji stanowi samodzielną i wystarczającą (kompletną) podstawę prawną wykonywania prerogatywy jako aktu urzędowego Prezydenta. (postanowienie TK z 19 czerwca 2012 r., SK 37/08, OTK-A 2012/6/69; zob. także postanowienia NSA z 9 października 2012 r., I OSK 1874/12, I OSK 1875/12; postanowienie NSA z dnia 7 grudnia 2017 r., I OSK 858/17).

• Realizacja przez Prezydenta jego kompetencji „może być dookreślona w ustawach, jednakże pod warunkiem zachowania wyrażonej w art. 8 ust. 1 Konstytucji zasady nadrzędności Konstytucji”. Za nieprzekraczalne ramy ustawowej regulacji procedury powoływania sędziów przez Prezydenta Trybunał uznał „istotę prezydenckiej prerogatywy w zakresie powoływania sędziów” (K 18/09).

• W świetle dotychczasowego orzecznictwa TK należy uznać, że próby podważenia prerogatywy Prezydenta RP o powołaniu sędziego czy to w drodze stworzenia swoistej procedury sądowego usunięcia z powodu rzekomej wadliwości procedury zmierzającej do powołania, czy to w drodze aktu normatywnego rangi podkonstytucyjnej stanowiłyby naruszenie nie tylko norm dotyczących powołania sędziego, tj. art. 144 ust. 3 pkt 17 i art. 179 Konstytucji RP, ale także konstytucyjnej zasady nieusuwalności sędziego, o której mowa w art. 180 ust. 1 Konstytucji. Normy te współtworzą spójny i kompletny mechanizm gwarancji niezawisłości sędziowskiej. Także z tego powodu prawodawstwo nie pozwala i nie przewiduje mechanizmów „weryfikacji” powołań sędziowskich.