Delikt dyscyplinarny na gruncie polskiego prawa.

⦁ Ustawa wykonuje wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia
19 listopada 2019 r. w sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, w którym
m.in. potwierdzono, że powołania sędziów Sądu Najwyższego przez
Prezydenta RP nie mogą być przedmiotem kontroli sądowej (punkt 133
uzasadniania). Oznacza to, że są niepodważalne. Takie stanowisko zajmuje
nie tylko TSUE, ale również w licznych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny
i Naczelny Sąd Administracyjny.

⦁ Wyrok TSUE nie daje podstaw do generalnego (abstrakcyjnego)
kwestionowania skuteczności powołań i kwestionowania statusu sędziego.
Kwestionowanie jest możliwe jedynie wówczas, gdy sposób powołania
sędziego może wpływać na konkretną sprawę, a zatem wydawane w
określonym składzie rozstrzygnięcie. TSUE ukształtował standard europejski,
zgodnie z którym sądy państw Unii Europejskiej upoważnione są oceny
niezawisłości sędziów i niezależności sądu, ale w konkretnej, indywidualnej
sprawie i na podstawie przepisów krajowych. Oznacza to, że ocena powinna
być dokonana w świetle przepisów ustaw (w tym Konstytucji) państwa
członkowskiego. Sąd i sędziowie w Polsce nie posiadają kompetencji do
podważania czy oceny prawidłowości wykonania kompetencji
konstytucyjnych – Krajowej Rady Sądownictwa oraz Prezydenta RP, a tym
bardziej kwestionowania legalności konstytucyjnych organów państwa.

⦁ Z uwagi na konstytucyjny charakter tych instytucji nie istnieje w prawie
polskim i istnieć nie może jakikolwiek tryb ani kompetencje podważania
prawidłowości powołań sędziów ani obsady Krajowej Rady Sądownictwa.

⦁ Standard ustalony w wyroku TSUE został uwzględniony w ustawie poprzez
jednoznaczne wyeksponowanie w treści właściwych norm prawnych, że nie
jest dopuszczalne podważanie przez sędziego statusu sędziowskiego innej
osoby, powołanej na to stanowisko przez Prezydenta RP, a działanie takie
stanowi delikt dyscyplinarny. Jednocześnie ustawa wprowadza szczególny
tryb oceny niezależności sądu oraz zobowiązuje sędziów do ujawniania
publicznie niektórych danych, które mogą być istotne dla oceny niezależności
sądu, w którego składzie orzekają, oraz niezawisłości sędziego (przynależność
do zrzeszeń, w tym w przeszłości także do partii politycznych). Są to
okoliczności, które w świetle standardu TSUE mogą być istotne dla oceny
składu i sędziego.

Tym samym ustawa utrwala również konstytucyjny standard apolityczności sędziów
oraz realizuje zasadę transparentności organów władzy sądowniczej i sędziów, która
stanowi podstawową gwarancję demokratycznego państwa prawa.
Realizacja obowiązków oświadczenia o działalności publicznej sędziego będącego
funkcjonariuszem publicznym leży w interesie publicznym i jest istotna z punktu
widzenia jego ochrony.
Działalność w zrzeszeniach, a w szczególności w stowarzyszeniach
zawodowych i partiach politycznych, nie jest objęta prywatnością
funkcjonariusza sprawującego wymiar sprawiedliwości.

⦁ Dostrzegając konieczność przeciwdziałania bezpodstawnemu podważaniu
niezawisłości sędziów, a w konsekwencji dla zapewniania gwarantowanej konstytucyjnie niezawisłości
sądów ustawa precyzuje katalog deliktów dyscyplinarnych, uznając, że wśród
nich należy wskazać działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub
istotnie utrudnić funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości; działania
kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego lub skuteczność
sędziego lub umocowanie konstytucyjnego organu państwa oraz działalność
publiczną nie dającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i
niezawisłości sędziów. Ustawa tym samym uszczegóławia dotychczasowe
przepisy, które delikt dyscyplinarny definiowały jedynie za pomocą
ogólnikowych zwrotów niedookreślonych, w ramach których również
możliwe było uznanie za działanie niedozwolone aktów wskazanych powyżej.

⦁ W zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej ustawa nie odbiega od
standardów istniejących w innych państwach europejskich, w tym od
podobnych rozwiązań francuskich i niemieckich, gdzie takie zachowania
podlegają dalej idącej odpowiedzialności niż w ustawie – odpowiedzialności
karnej.

⦁ W toku prac legislacyjnych, uwzględniając stanowiska i uwagi do projektu
dotyczące stosowania prawa europejskiego, w regulacji dotyczącej deliktów
dyscyplinarnych zrezygnowano z odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego
za odmowę stosowania przepisu ustawy, jeżeli jego niezgodności z
Konstytucją lub umową międzynarodową ratyfikowaną za uprzednią zgodą
wyrażoną w ustawie nie stwierdził Trybunał Konstytucyjny oraz z
odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego za działania o charakterze
politycznym na rzecz odpowiedzialności za działalność publiczną nie dającą
się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Tym
niemniej zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, sędzia mający
wątpliwość co do zgodności ustawy z aktem wyższej rangi, w tym przede
wszystkim z Konstytucją, ma obowiązek wystąpienia do Trybunału z
pytaniem prawnym. Za niedopuszczalne zarówno w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego, jak i Sądu Najwyższego uznaje się odmowę stosowania ustawy

bez uprzedniego orzeczenia odpowiedniego Trybunału. Prawo polskie
nie dopuszcza tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa (ang.
judicial review), a jedynie kontrolę przez sąd konstytucyjny (ang.
constitutional review).

⦁ Katalog deliktów dyscyplinarnych jest zamknięty, jednak obejmuje
niemożliwą do jednoznacznego skatalogowania rodzaje zachowań, stąd
prawodawca posługuje się zwrotami niedookreślonymi dla zdefiniowania
deliktu. Tym niemniej ich ramy prawne są doprecyzowane w orzecznictwie
sądowym. Odpowiedzialność dyscyplinarna ma charakter szczególny i łączy
cechy odpowiedzialności quasi-karnej i etycznej. Nie jest zatem możliwe
stypizowanie wszystkich czynów.

Definicja sędziego.

⦁ Art. 179 Konstytucji RP nie definiuje pojęcia sędziego. Określa konstytucyjne
podstawy i tryb powołania sędziego. Statuuje wymogi skutecznego nabycia
statusu sędziowskiego, do czego wymaga dwóch elementów – wniosku KRS
oraz powołania przez Prezydenta RP. Są to konieczne i wystarczające
elementy dla uzyskania statusu sędziego. Proces nominacyjny na mocy
Konstytucji wyklucza konieczność spełniania innych przesłanek i niezależnie
od innych, przewidzianych w ustawie, wypełnienie tych dwu –
konstytucyjnych – jest wyłącznym i wystarczającym warunkiem uzyskania
statusu sędziego.

⦁ W Konstytucji RP ani w żadnym innym akcie prawnym nie ma w ogóle
definicji ustawowej sędziego. Tym niemniej z całokształtu norm
konstytucyjnych można wnioskować, iż wymaganiami tymi są – status osoby
fizycznej o pełnej zdolności do czynności prawnych oraz ukończenie
odpowiednich studiów prawniczych (posiadanie wiedzy prawnej
poświadczonej ukończeniem odpowiedniej szkoły wyższej). Inne wymagania
zostały pozostawione regulacji ustawowej.

⦁ W nowelizacji wprowadza się definicję sędziego, która nie jest sprzeczna z
art. 179 Konstytucji. Określa bowiem to, jakie warunki są konieczne do
uzyskania skutecznie inwestytury (sędziowskiego wotum), a zatem zdolności
wypełniania funkcji orzeczniczych. Są nimi akt prezydenckiego powołania i
złożenie ślubowania. Brak w definicji ustawowej zwrotu „na wniosek KRS”
nie oznacza, jak twierdzi się w opinii Biura Orzecznictwa NSA, że to
Prezydent dokonuje wyboru sędziego niezależnie od wniosku KRS. W świetle
art. 179 Konstytucji należy uznać, że wraz z powołaniem osoba uprawniona
uzyskuje gwarancję niezawisłości realizowaną między innymi przez jego
nieusuwalność i brak możliwości podważania jego statutu przez jakikolwiek
podmiot oraz organ państwa.

⦁ Wprowadzona w ustawie definicja sędziego pozwala na ustalenie, kiedy
powstaje stosunek służbowy sędziego. Stosunek służbowy sędziego (jako
stosunek pracowniczy) nawiązuje się na podstawie powołania (w
znaczeniu przepisów prawa pracy – mianowania) i złożenia ślubowania.

⦁ Wprowadzona definicja sędziego dotyczy wszystkich sędziów, a zatem
zarówno tych, powołanych przez Prezydenta, jak i przez organy upoważnione
do powołania na podstawie przepisów obowiązujących w dacie powołania.
Niezrozumiałe jest stwierdzenie zawarte w punkcie 8 (str. 10) opinii Biura
Orzecznictwa NSA, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest przepisów
umożliwiających kwestionowanie statusu sędziów powołanych przez

Radę Państwa PRL. Z jednej strony akceptuje się kwestionowanie statusu sędziego
powołanego przez obecną KRS i dopuszcza się składanie pozwu o ustalenie
nieistnienia stosunku służbowego sędziego, a z drugiej nie dopuszcza się
kwestionowania tych powołanych przez niedemokratyczną Radę Państwa.
Należy zaznaczyć, że żaden przepis po 1990 r. nie sanował ani nie uznał za
ważny statusu osób, powołanych przez niedemokratyczny organ państwa
komunistycznego.