Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podważa orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego

aktualności

W dniu 15 marca 2022 r. Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ogłosiła wyrok ws. Grzęda v. Polska. Stosunkiem głosów 16-1 Wielka Izba orzekła
o naruszeniu art. 6.1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja) przez Polskę. Na rzecz skarżącego zasądzono 30 tys. euro tytułem zadośćuczynienia. Wyrok jest ostateczny. Sędzia Trybunału Krzysztof Wojtyczek w zdaniu odrębnym wskazał, że art. 6 Konwencji nie ma zastosowania w tej sprawie, w związku z czym nie mógł zostać naruszony. Ponadto zgłosił poważne zastrzeżenia co do trybu procedowania w niniejszej sprawie.

Sentencja wyroku.

Trybunał w orzeczeniu stwierdził w szczególności, że brak kontroli sądowej naruszył prawo dostępu do sądu w stosunku do Pana Grzędy, a wprowadzone reformy sądownictwa, które były sukcesywnie realizowane, w tym reforma KRS, która dotknęła pana Grzędę, miały na celu osłabienie niezawisłość sądownictwa. Ten cel został osiągnięty, ponieważ sądownictwo stało się podmiotem ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Zdaniem Trybunału „prawo” skarżącego do odbycia czteroletniej kadencji w KRS wchodzi w zakres ochrony art. 6, ponieważ Rząd Polski nie udowodnił, że odmowa dostępu do sądu była obiektywnie uzasadniona (drugi warunek kryterium Eskelinena),
a z drugiej strony, że tylko nadzór ze strony organu sądu jest w stanie zagwarantować sędziom niezbędną ochronę przed arbitralnością.

Odnosząc się do meritum sprawy, Trybunał podkreślił znaczenie mandatu członka KRS dla ochrony niezawisłości sędziowskiej oraz związek między integralnością nominacji sędziowskich a wymogiem niezawisłości sędziowskiej. Stwierdził, że gwarancje proceduralne podobne do tych, które mają zastosowanie w przypadku odwołania sędziego, powinny również mieć zastosowanie, gdy sędzia- członek KRS zostaje odwołany ze stanowiska.

Trybunał zwrócił uwagę, że reformy sądownictwa wprowadzone w Polsce miały na celu osłabienie niezawisłości sądownictwa – wskazał na „poważne nieprawidłowości przy wyborze sędziów do Trybunału Konstytucyjnego w grudniu 2015 r., zreformowanie KRS i utworzenie nowych Izb Sądu Najwyższego oraz rozszerzenie kontroli Ministra Sprawiedliwości nad sądami oraz jego rolę w sprawach dyscyplinarnych”. Trybunał zauważył, że w wyniku tych kolejnych reform sądownictwo zostało narażone na ingerencję władzy wykonawczej i ustawodawczej, a jego niezależność została naruszona, znacznie osłabiona.

Zdania odrębne:

Zdania częściowo odrębne do wyroku zgłosili sędziowie Serghides (Cypr) i Felici (San Marino)– w zakresie zasądzenia sprawiedliwego zadośćuczynienia na podstawie art. 41 Konwencji.

Sędziowie w swoich zdaniach częściowo odrębnych podkreślili, że nie zgadzają się jedynie z punktami 4 i 6 sentencji, zgodnie z którym „stwierdzenie naruszenia [art. 6 § 1 Konwencji] stanowi samo w sobie wystarczającą podstawę do przyznania słusznego zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową poniesioną przez skarżącego” i oddalające w pozostałej części roszczenia wnioskodawcy o słuszne zadośćuczynienie”. Zgłoszone przez ww. sędziów zdania częściowo odrębne koncentrują się na decyzji o nieprzyznaniu skarżącemu żądanej kwoty z tytułu szkody niemajątkowej,

Sędziowie stwierdzili dodatkowo, że nieprzyznanie wnioskodawcy pełnej kwoty zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa z art. 6, ich zdaniem czyni ochronę jego prawa iluzoryczną i fikcyjną.

Zdanie odrębne sędziego Krzysztofa Wojtyczka

Sędzia zakwestionował stanowisko Trybunału, że art. 6 Konwencji ma zastosowanie
w niniejszej sprawie. Jego zdaniem, przepis ten nie ma zastosowania w tej sprawie, w związku z czym nie mógł zostać naruszony. Ponadto zgłosił poważne zastrzeżenia co do trybu procedowania w niniejszej sprawie. Dodatkowo stwierdził, że osoba może ubiegać się o indywidualną ochronę przysługującego jej prawa przeciwko władzy publicznej, ale nie może domagać się ochrony praw indywidualnych podczas sprawowania władzy publicznej,

Sędzia w swoim zdaniu odrębnym powołał się na orzecznictwo Trybunału, zgodnie
z którym art. 6 Konwencji początkowo miał zastosowanie do sporów między osobami sprawującymi władzę państwową, pośrednio przekształcając je w sprawy z interesu prywatnego. Podkreślił konieczność rozróżnienia praw jednostki i organów państwowych; ich zatarcie prowadzi do zakwestionowania koncepcji praw jednostki, a w rezultacie- upadku praworządności. Dodatkowo zarzucił, że Trybunał nie rozstrzygnął jednoznacznie kwestii fundamentalnej podniesionej przez wnioskodawcę, a mianowicie, czy artykuł 6 Konwencji obejmuje dostęp do sądu uprawnionego do rewizji i unieważnia prawo pierwotne.

Sędzia na zakończenie stwierdził, że wyrok ten nie jest przykładem najlepszych praktyk we wdrażaniu i przestrzeganiu praworządności.

Najważniejsze kontrargumenty Rzeczpospolitej Polskiej:

Rzeczpospolita Polska swoje stanowisko argumentowała faktem, iż pozbawienie władzy publicznej nie może stanowić z konwencyjnego punktu widzenia ingerencji w prawa człowieka; władza publiczna nigdy nie może stać się częścią indywidualnego statusu osoby, gdyż żaden człowiek nie posiada przyrodzonego prawa do piastowania tej władzy, co może przesądzać o braku możliwości zastosowania art. 6 ust. 1 Konwencji w przedmiotowej sprawie.

Dodatkowo Rzeczpospolita Polska wskazała, że pozbawienie władzy publicznej nie jest ingerencją w prawa jednostki. Nie istnieje prawo człowieka do zachowania władzy publicznej. Sprawy dotyczące powołania do piastowania mandatu członka Krajowej Rady Sądownictwa nie stanowią spraw w rozumieniu ani art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, ani art. 6 ust. 1 Konwencji, ustanawiających prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd. Rzeczpospolita podkreślała, że kandydatowi na stanowisko wybieranego członka Rady nie przysługuje droga odwoławcza od decyzji w przedmiocie niewybrania go w poczet członków Rady i dokonania wyboru innych osób. Rzeczpospolita Polska wskazała, że pomiędzy członkiem KRS a Radą nawiązuje się stosunek organizacyjny, który nie jest stosunkiem pracy, ani stosunkiem cywilnoprawnym. Sprawowanie mandatu, polegające na pełnieniu obowiązków i wykonywaniu praw członka Rady nie skutkuje zatem powstaniem roszczeń o charakterze cywilnym, czy też ze stosunku pracy. Rzeczpospolita Polska podnosiła również, że KRS nie jest organem władzy sądowniczej, w związku z czym brak jest również argumentów przemawiających za rozciągnięciem ochrony konwencyjnej na sędziów – członków KRS, w oparciu o zasadę niezawisłości i nieusuwalności sędziów.

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego dot. EKPCz.

W wyroku z dnia 24 listopada 2021 r. zapadłym w sprawie K 6/21 Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze konwencji powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim przyznaje Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka kompetencję do oceny legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 1 Konstytucji.

W wyroku z dnia 10 marca 2022 roku zapadłym w sprawie K 7/21 Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) w zakresie, w jakim przy ocenie spełnienia warunku „sądu ustanowionego ustawą”:

a) dopuszcza pomijanie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe przepisów Konstytucji, ustaw oraz wyroków polskiego Trybunału Konstytucyjnego,
b) umożliwia samodzielne kreowanie norm dotyczących procedury nominacyjnej sędziów sądów krajowych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe w procesie wykładni Konwencji

– jest niezgodny z art. 89 ust. 1 pkt 2, art. 176 ust. 2, art. 179 w związku z art. 187 ust. 1 w związku z art. 187 ust. 4 oraz z art. 190 ust. 1 Konstytucji,

c) upoważnia Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe do dokonywania oceny zgodności z Konstytucją i Konwencją ustaw dotyczących ustroju sądownictwa, właściwości sądów oraz ustawy określającej ustrój, zakres działania, tryb pracy i sposób wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa

– jest niezgodny z art. 188 pkt 1 i 2 oraz z art. 190 ust. 1 Konstytucji.

W świetle powyższego i uwzględniając ogólną ocenę dokonaną zgodnie z trzystopniowym testem, ETPCz doszedł do wniosku, że ze względu na brak kontroli sądowej w tej sprawie, pozwane państwo naruszyło prawo skarżącego dostępu do sądu, z naruszeniem Konwencji.